Het Kwintet van Vrouwkje Tuinman

Foto: Keke Keukelaar

Mijn lijstje met favoriete auteurs is stabieler dan mijn top vijf lievelingsboeken. Het vreemde is dat die laatste vaak niet geschreven zijn door die eerste – Truman Capote hoort absoluut bij mijn grootste helden, maar ik kan (momenteel althans) niet zijn ultieme titel kiezen.

Evengoed is er een boek dat vermoedelijk altijd in mijn onbewoond eiland-koffer zal blijven zitten: De zevensprong van Tonke Dragt. Eerst zag ik de televisieserie, vervolgens vroeg en kreeg ik het boek voor mijn negende verjaardag. Allebei op hun eigen manier vind ik ze nog altijd even spannend, origineel en tijdloos. Het boek herlees ik af en toe, de serie heb ik vorige maand op dvd besteld. Wat me aanspreekt is de gelijkwaardige communicatie tussen kinderen en volwassenen. En de volstrekt aardse en alledaagse manier waarop Dragt magie inzet. Niks zweverigs aan. Alles is uiteindelijk logisch te verklaren. Daar houd ik wel van.

Als ik aan een boek of bundel werk, lees ik vooral non-fictie. De laatste jaren gaat die vooral over dood, rouw en ziekte – de thema’s waar ik ook over schrijf. Tijdens het maken van Sanatorium verdiepte ik me vooral in de medische geschiedenis, arts-patiëntverhoudingen en de beleving die de mens heeft van zijn lichaam. Daar komt dan voor de argeloze lezer niet veel van in mijn gedichten terecht, maar voor mijzelf maakt het dat ik een tijdlang in de omgeving verkeer waar mijn boek uit ontstaat. Zoiets. Het beste boek dat ik in dit genre de afgelopen jaren las is Rigor Mortis van Mary Roach. De originele titel is Stiff. Onderzoeksjournaliste Roach verkent de wereld van dood en uitvaart. Dat doet ze zonder oordeel over wat misschien vies, raar of eng is, en met heel veel ironie. Inmiddels heb ik al haar boeken gelezen, die voeren van ruimtevaart tot seks, maar Rigor Mortis blijf ik opslaan.

Romans lees ik zelden twee keer. Niet uit onwil, maar omdat er altijd zoveel nieuwe klaar liggen. Maar Vergeef ons van A. M. Homes gaat een uitzondering zijn. Ik heb een exemplaar van mijn geliefde verslonden, en het evengoed onlangs zelf gekocht. Ook deze roman gaat over rouw. En over controle – vooral het gebrek eraan. Zelf ben ik gek op de illusie de dingen in de hand te hebben. In Vergeef ons wordt die ballon doorgeprikt op een vaak hilarische, maar vooral ook ontroerende manier.

Die twee kwaliteiten heeft ook John Irving. Een van de weinige schrijvers waar ik ALLES van heb, en waarvoor ik bij wijze van spreken een slaapzak voor de boekwinkel leg als er een nieuwe roman verschijnt. Ik denk dat Een zoon van het circus mijn favoriet is, ook omdat hij het decor eens verplaatst naar een heel andere plek, India. Aan de andere kant: feitelijk schrijft hij steeds hetzelfde boek, en toch blijft het fris, nieuw, prikkelend. Dat is weinig auteurs gegeven. 

Tenslotte poëzie, want momenteel ben ik iets meer dichter dan romanschrijver – binnenkort draait dat weer om denk ik. Een van mijn favoriete dichters van de laatste tijd is William Carlos Williams – trouwens niet geheel toevallig een arts. Ik heb van hem Selected poems, maar wat mij betreft kun je ook gaan voor de Collected poems. Een van zijn krachten is dat je hem bijna hoort als je hem leest, de ‘adem’ van de gedichten is heel duidelijk. Hoe vreemd zijn beelden soms ook zijn, hij zegt waar het op staat. Ook dat is niet alle auteurs gegeven.

Sanatorium van uitgeverij Cossee is nu verkrijgbaar

Het Kwintet van Felicita Vos

Een boekenkwintet samenstellen: het valt niet mee. Mijn hoofd begint direct te tollen en de kanshebbers tuimelen over elkaar heen. Toch zijn er een aantal boeken die mij zo geraakt hebben dat ze steevast als Lange Japen overal bovenuit steken. Het zijn boeken  waarmee ik een emotionele band voel, die me tot in mijn kern geraakt hebben, die mij een cruciale leeservaring schonken en daarmee mijn leven voorgoed veranderd hebben. Ik lees overigens alleen papieren boeken. Ik wil een boek in mijn handen houden, het papier kunnen voelen en de geur kunnen van inkt kunnen ruiken. Ik sleep ze overal mee naartoe. Lees en herlees ze in bus, trein, vliegtuig, op hotelkamers, zittend op het strand, in een park of waar dan ook.

Liefde in tijden van cholera, Gabriel García Márquez

Ik ben een fan van Márquez, een briljant verteller die als geen ander een magisch realistische wereld weet te scheppen waarin ik graag verblijf. Honderd jaar eenzaamheid, Kroniek van een aangekondigde dood, Ontvoeringsbericht, zijn enkele favorieten. Toch kies ik hier voor Liefde in tijden van cholera. De roman bevat een rijkdom aan thema’s als leven, dood, het onomkeerbare noodlot en een liefde die alles overstijgt en alleen maar sterker wordt als de dood dichterbij komt. De menselijke leefwereld van de personages is haast zintuiglijk waarneembaar. Márquez schittert door zijn perfecte taalhantering waarmee hij verschillende perspectieven weet samen te voegen tot een mooie apotheose.

Het ongrijpbare meisje, Mario Vargas Llosa

Vargas Llosa is een van mijn literaire helden. Ik ontmoette hem vorig jaar. We spraken elkaar heel kort, maar het was een bijzonder moment dat ik koester.

Zowel Tante Julia en Meneer de schrijver als Het ongrijpbare meisje zijn boeken van zijn hand die ik vaak cadeau geef of aanraad als daarom gevraagd wordt. Misschien omdat ze wat toegankelijker zijn. Ik houd van Vargas Llosa vanwege zijn vernieuwende stijl, zijn maatschappelijk engagement en de wijze waarop hij het leven, de nooit aflatende strijd om het bestaan in zijn boeken beschrijft.

Madame Bovary, Gustave Flaubert

Mario Vargas Llosa zei ooit in een interview dat de herinnering aan de zelfmoord van Emma Bovary hem in donkere dagen ervan weerhielden om zelf tot een dergelijke wanhoopsdaad over te gaan. Ik las het boek voor het eerst toen ik op de middelbare school zat. De uitwerking die het verhaal toen op mij had, heeft het nog steeds. Het zij in een andere dimensie en met een ander besef van het leven en de processen die zich daarin voltrekken.

Die Verwandlung, Kafka

Ik las dit universele en tijdloze meesterwerk voor het eerst toen ik een jaar of veertien was. Franz Kafka voerde me mee naar de wereld van Gregor Samsa, de jonge reizende vertegenwoordiger die op een ochtend als kever wakker werd. Het feit dat anders zijn je tot een paria maakt, uitsluit van de maatschappij en zelfs dierbaren tot afkeer en marteling weet te brengen tot de dood erop volgt, choqueerde me diep. Ik herlees het verhaal, altijd in Duitse versie, eens in de zoveel jaren en ben iedere keer geraakt door het tijdloze gegeven dat zich in vele gedaanten manifesteert.

Romanceros gitano, Federico García Lorca

Lorca hield van puurheid en wist de cultuur van de Gitano’s, die voor een buitenstaander moeilijk te doorgronden is, in zijn dichtbundel Romancero Gitano perfect te weerspiegelen. Ik houd van Lorca en voel me met hem verbonden vanwege de mythische lading van zijn gedichten. Zijn vrijheidsdrang en onafhankelijke opstelling sluiten ook haarfijn aan bij de Roma cultuur.

Duivelsklauw van uitgeverij In de Knipscheer is nu verkrijgbaar

Het Kwintet van Hannemieke Stamperius

Foto: Maartje Geels

Virginia Woolf, wier To the Lighthouse (1927) ik minstens vijftien keer gelezen heb, heeft mij de vrijheid gegeven fictie te schrijven zoals en waarover ik wilde. Toen ik begon, in de jaren zeventig, was de Nederlandse literatuur qua stijl en thematiek een stuk magerder dan nu, en werd je bovendien op je sekse afgerekend. Ook nu nog behoedt Woolf me voor zelfcensuur. Ik fantaseerde vaak hoe super het zou zijn haar een keer te ontmoeten, maar sinds ik haar uiterst keurige stem beluisterde in de British Library weet ik dat niet meer zo zeker.

Ellen Moers’ Literary Women, the great writers (1963), één van de eerste wetenschappelijke boeken op dat terrein, leerde me het vak literatuurtheorie, waarin ik was opgeleid en gepromoveerd, uit te breiden naar het gebied van vrouwen en literatuur. Dankzij Moers durfde ik te schrijven over seksisme in literatuurkritiek en vergeten vrouwen uit de Nederlandse literatuur.

Moers’ onderzoek naar het gebruik van natuurbeelden van negentiende eeuwse schrijfsters om de intimiteit van privacy en misschien zelfbevrediging uit te drukken (neem: een kleine, begroeide heuvel in een vlakte, of George Eliot die de lievelingsplaats van een personage de ‘Red deep’ noemt…) heb ik veel later ook nog met plezier gebruikt in één van mijn detectives.

Meester Eckhart gaf mij herkenning over zeven eeuwen heen. Zijn beelden zijn van een onvoorstelbare rijkdom en diepte, en dat terwijl hij tot de beeldloze mystieke traditie behoort! ‘God is de ziel van mijn ziel’, ofwel: ieder mens, zonder uitzondering, heeft iets van God, van het Licht, de liefde en de inspiratie, in zich. Of: ‘God baart Jezus in de harten van de mensen.’ Eckharts Deutsche Predigten und Traktaten zijn een voorbeeld van een onverschrokken theologie die voortkomt uit religieuze ervaring. Mede dankzij hem is religiefilosofie een soort tweede en zeer dierbaar vak geworden.

Alphonse Daudet schreef in La Doulou (1895, maar pas gepubliceerd in 1935) over het leven met de pijn van zijn syphilis en werd mijn eerste pijnverwant. Zonder het te weten gebruikte ik al dezelfde beelden als hij: pijnen zijn bij mij, bijvoorbeeld, een symfonie, terwijl hij zich omschreef als ‘de dirigent van het orkest van pijn’. Het was dan ook een treurige schok, te ontdekken dat hij met Wagner over hun gezamenlijk antisemitisme correspondeerde!

Ik schilderde al een jaar of tien landschappen in aquarel, bij wijze van hobby, toen ik in 2007 Rolina van Vliet’s Ga Abstrakt  tegenkwam, dat me inspireerde mijn eigen vorm te vinden in het schilderen van abstracte landschappen, die ik sindsdien al meerdere malen heb mogen tentoonstellen. Nu is schilderen geen hobby meer, maar naast schrijven een alternatieve uitweg voor mijn creativiteit.

De uitdaging in het kiezen van vijf boeken, is ze zo te kiezen dat ze samen een beeld geven van wie je bent, wat je doet en hebt gedaan, waarvoor en waarvan je leeft. Kan dat?

Hannes Meinkema en Justa Abbing, maar altijd: Hannemieke Stamperius. 

De Heiligwording van Berthe Ploos van Uitgeverij Contact is nu verkrijgbaar.

Het Kwintet van Daniël Deegen

De vijf boeken die het meeste indruk hebben gemaakt of mijn denken hebben veranderd? Moeilijke opgave en niet alleen omdat het laatste boek vaak het meest blijft hangen Nu ik bijna 50 ben, heb ik misschien 35 jaar lang 30 romans per jaar gelezen, grofweg 1000 dus. Hoe moet je daar 5 uit kiezen? Gelukkig houd ik sinds een jaar of twintig alle boeken die ik lees bij, in een rood notitieboekje, waarbij de indrukwekkendste (een of twee per jaar) voorzien worden van een uitroepteken. Waarom? Om nog eens te herlezen (wat ik nooit doe, geen groter geluk dan een nieuw boek), om aan te raden, of cadeau te geven. Achter in het boekje staan de lekkerste recepten. Natuurlijk maakt lichte paniek zich van me meester als ik het Rode Boekje even niet kan vinden. Goed, uit die ongeveer 30 indrukwekkendste boeken een selectie van de meest recente, tamelijk willekeurig dacht ik. Maar als ik zo kijk gaat het veel over Het Kwaad. Toeval?

Jonathan Littell - De Welwillenden

Over de Welwillenden is natuurlijk niets origineels meer te zeggen. Margot Dijkgraaf schreef in de NRC ''het lezen was een beproeving. Niet alleen wegens de omvang (960 dichtbedrukte pagina’s), maar ook vanwege de uitgebreide gruwelen, de martelingen, de verminkingen, de plastische beschrijvingen van de Endlösung, van de gehangenen (hun erectie en hun ejaculatie), de honger, de onmenselijkheid, het bloed en de pijn die van de pagina’s spatten. (...) vooral in zijn psychologie overtuigde de roman mij geenszins. (...) De lezer beschouwt hem (de hoofdpersoon) in de loop van het boek als een zielige en pathetische figuur, die in vredestijd bij de psychiater zou zijn beland.'' Dat laatste klopt denk ik, maar als psychiater vond ik juist dát fascinerend. De hoofdpersoon wordt met al zijn psychopathie en narcisme als de verpersoonlijking van Het Kwaad neergezet, maar heeft een net te wankel zelfbeeld en net iets te veel geweten om al dat uitgevoerde kwaad ook doodgemoedereerd te kunnen verdragen, waarna hij toch nog een mens blijkt en zelf ten onder gaat. Gelukkig maar, was ik geneigd te denken. Ook ik vond het een uitzonderlijk, verpletterend en gruwelijk boek, waarvan ik denk dat het een blijvende plaats tussen de klassieken verdient.

Onderhuids - Michel Faber

Ook in Onderhuids,een literaire sciencefiction- en psychologische roman, wordt Het Kwaad treffend verbeeld. Een jonge vrouw is op zoek naar stevig gebouwde mannelijke lifters, die ze naar een boerderij brengt waar een enorme vleesverwerkende industrie is gebouwd. Mensenvlees, wel te verstaan. Door mensen de hoofdrol te laten spelen als slachtoffers van de bio-industrie, wordt nog eens pregnant naar voren gebracht hoe wij tegen dierenlevens aankijken. En nee, dieren zijn geen mensen (want hebben bijna geen reflectieve vermogens). Maar omdat ik me zo goed kon identificeren met de slachtoffers heeft dit boek blijvend mijn vleesconsumptie veranderd.

Emma Donoghue - Kamer

Emma Donoghue beschreef hoe het Kwaad er nog meer uit kan zien. Of eigenlijk doet ze dat juist niet, maar is de dreiging steeds voelbaar. We zien de wereld door de ogen van een klein jongetje, waarbij langzaam, in elk geval tot mijn verbijstering, duidelijk wordt dat die wereld niet groter is dan de kamer waarin hij met zijn moeder woont. Sterker: dat hij nooit buiten die kamer is geweest. Hij is er geboren, omdat zijn moeder misbruikt werd en wordt door de man die haar ontvoerd heeft en al jaren gevangen houdt. Als het jongetje en zijn moeder ontsnappen liggen er nieuwe angsten op de loer: hoe moet hij zich tot de wereld verhouden die hij alleen van tv kent? Ik vond het niet alleen een sterk verhaal, maar ook een ongelooflijk mooi getekend kinderportret, waarbij er geen andere realiteit is dan die we door de ogen van het hoofdpersoontje zien. Ik realiseerde me weer dat voor ieder van ons de werkelijkheid anders is. Om Maxima te parafraseren: de werkelijkheid bestaat niet.

De Nieuwe Nederlandstalige Roman.

Ik weet niet of die term al bestaat, maar er zijn recent een aantal debuutromans verschenen die zo beeldend geschreven zijn en daarmee zo tot de verbeelding spreken, dat er wel een nieuwe generatie schrijvers lijkt te zijn opgestaan. Zo zou ik zelf willen kunnen schrijven! Met bewondering en lichte afgunst heb ik het met taal geschilderde Het Lam van Jannie Regnerus gelezen, de originele metaforen en scherpe observaties van Nina Polak in We zullen niet te pletter slaan, de sobere maar trefzekere stijl van Jaap Robben in Birk en als klap op de vuurpijl de mooi gecomponeerde ideeënroman De kunst van het vallen van Gaea Schoeters. Op bijna elke pagina gedachten die aanzetten tot verwondering en overpeinzing, zonder de vaart uit het verhaal te halen. Prachtig!

Mijn Moeder Is een Vaderjood van uitgeverij Libris Venstra is nu verkrijgbaar

Het Kwintet van Corine Kisling

Foto: Camile Schelstraete

Toen ik elf jaar was, las ik Hollands glorie van Jan de Hartog. Ik herinner me mijn verontwaardiging over het machtsmisbruik en de onrecht- vaardigheid waartegen Jan Wandelaar moest vechten. Het is wellicht niet het beste boek dat ik in mijn leven heb gelezen, maar het markeert wel het moment waarop ik van jeugdlectuur naar volwassen literatuur ben overgestapt. De herinnering eraan is me zo dierbaar dat ik het boek nooit zal herlezen uit angst voor teleurstelling.

Tijdens mijn studie Frans te Leiden heb ik veel prachtige en bijzondere boeken gelezen, maar absoluut onvergetelijk vind ik En attendant Godot van Samuel Beckett, een toneelstuk dat bij het absurdistisch toneel wordt gerekend. De setting (‘landweg met boom’), het doelloze wachten, de herhalingen, de tekst: beangstigend en indrukwekkend door de eenvoud.

Onlangs gelezen: Stoner van John Williams. Dat boek zal wel een tijdje in mijn hart en hoofd blijven zitten. Onbegrijpelijk hoe alles in de relationele sfeer mis lijkt te lopen voor hoofdpersonage William Stoner. Zijn carrière komt niet echt van de grond, zijn huwelijk is inhoudsloos en wordt op den duur zelfs vijandig, de liefde voor zijn dochter wordt hem ontzegd. Het vervelende is dat je het wel een beetje begrijpt waarom alles mislukt. Met wat een gelatenheid gaat die man door het leven! Doe toch iets!, zou je willen roepen. Maak een vuist! En daarom is dit boek zo knap: Williams heeft van een nogal saai personage en een onopgemerkt leven een adembenemend boek gemaakt. Zal ik waarschijnlijk nog wel eens herlezen.

Bijzonder aangrijpend (o.a. weer vanwege dat machtsmisbruik en die onrechtvaardigheid) vond ik English Passengers van Matthew Kneale. Het is een roman die zich afspeelt halverwege de negentiende eeuw en die een bootreis naar Tasmanië beschrijft. Een van de reizigers is ervan overtuigd dat daar het Aards Paradijs gelegen is, en een andere passagier hoopt er juist evolutionaire ontdekkingen te doen aan de hand van Tasmaanse aboriginals. Bij monde van een twintigtal personages (in de vorm van brieven, reisverslagen, dagboekfragmenten, etc.) wordt het verhaal gedaan van de snelle decimering van de inheemse bevolking.  Griezelig beschamend met een paar knappe wendingen op het eind. Zal ik zeker nog eens herlezen.

Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel García Márquez blijft voor mij aan de top staan. Alleen die beroemde beginzin al: ‘Vele jaren later, staande voor het vuurpeloton, moest kolonel Aureliano Buendía denken aan die lang vervlogen middag, toen zijn vader hem meenam om kennis te maken met het ijs.’ In deze familiesaga die zich afspeelt in het Zuid-Amerikaanse fictieve stadje Macondo is iedereen met elkaar verbonden (veel mannen dragen dan ook dezelfde naam). De talloze, soms bizarre personages leven een moeizaam leven in een harde wereld waarin magische gebeurtenissen er gewoon bij lijken te horen (een hemelvaart, een jaar onafgebroken regen, een straaltje bloed dat zich een bewuste weg zoekt, een blinde vrouw die alle verloren voorwerpen terugvindt). Ja, dit blijft vooralsnog hét beste boek voor mij, en aangezien het al jaren geleden is dat ik het gelezen heb, ga ik er nu meteen weer aan beginnen.

Het Badhuis van uitgeverij De Arbeiderspers is nu verkrijgbaar