Het Kwintet van Ingrid Hoogervorst

Foto: Sacha de Boer 

Vervoering, Politiek, Bevrijding, Metafoor en Schoonheid.  

                             

Er zijn mensen die snel kunnen rennen, ik kan snel lezen. Echte literaire schrokop. Uit de duizenden boeken vijf te kiezen die een onuitwisbare indruk achterlieten, revoluties in het hoofd veroorzaakten of domweg verdienen te worden aanbevolen, valt niet mee. De Britse schrijver David Mitchell gaf in een lezing vijf redenen waarom we boeken lezen. Vervoering, Politiek, Bevrijding, Metafoor en Schoonheid. In zijn categorieën gaat een chronologie schuil. Laat ik dus beginnen met het laatste motief dat vooral de oudere lezer die ik inmiddels ben geworden, aanspreekt. 

Schoonheid.

In Oceaan van een zee (1995), een vroege roman van Alessandro Baricco. Van huis uit musicoloog schrijft hij letterlijk op de muziek, zowel als muzisch. In een voortdurende zoektocht naar de poëzie van het vertellen, naar het mysterie van het vertellen. Naar het geheim van de zee en de liefde. Waar houdt het water op en begint het land? Wanneer wordt liefdevolle overgave doodsverlangen? Zijn personages zijn vloeibaar, ze dragen vele mogelijkheden in zich, en al die mogelijke verhalen vormen een beeldschoon web dat reikt naar het sublieme.

Metafoor.

Het Hermetisch Zwart (1971) van Marguerite Yourcenar. Vlak voor zijn gevangenneming en zelfmoord dwaalt Zeno, haar fictieve romanpersonage uit de zestiende eeuw, door het duingebied van de Lage Landen. Het is een van de mooie ochtenden, waarin de zon langzamerhand door de nevels heen breekt. Materieel (alchemist), lichamelijk (arts) en geestelijk (filosoof) heeft hij gaandeweg de waarde van gevestigde filosofieën, godsdiensten, poëzie en wereldlijke vreugden gerelativeerd. Zijn laatste tocht door het landschap, lucide en evocatief beschreven, wordt alles symbool voor zijn queeste naar de diepere zin van de dingen.

Bevrijding.

Het ultieme boek over de persoonlijke bevrijding is The Golden Notebook (1962) van Doris Lessing, de ‘heldendichteres van de vrouwelijke ervaring’. De geniale compositie, de herkenbare taal en de openheid maakte Het gouden boek tot een lijfboek voor vrouwen. Als ze dreigden kopje onder te gaan in de dagelijkse routine van baan, huwelijk en moederschap, terwijl ze nog zoveel andere rollen in hun leven wilden spelen. Boodschap van Lessing: je geluk ligt in de keuze bij alles wat je doet, zo dicht mogelijk bij jezelf te blijven.

Politiek.

Iedere persoonlijke keuze is een politieke keuze. De Russische schrijver Vasili Aksjonov heeft dit magistraal verbeeld in Generaties van de winter (1997). Zijn fictieve familie Grasdov tracht te overleven in het Stalinistische tijdperk. In de verhalen van de gezinsleden komen alle morele dilemma’s samen waarvoor de sovjetintelligentsia zich geplaatst zag. Aksjonov schreef zijn familiekroniek in de VS, nadat hem een publicatieverbod werd opgelegd en in 1980 het staatsburgerschap was afgenomen. Wat een epische kracht. Om nooit meer te vergeten.  

Vervoering.

Ik was 20 en las in Van de koele meren des doods (1900) hoe fataal de liefde kan zijn, hoe onherroepelijk het afscheid en hoe destructief onze existentiële angst. Frederik van Eedens melancholie en noodlotsbesef sloot naadloos aan bij het absolute alleen-op-de-wereld te zijn van de adolescent. Ik werd herkend. Hedwig, c’etait moi!

Privédomein van uitgeverij Prometheus is nu verkrijgbaar

Het Kwintet van Karin Anema

Het verhaal van een schipbreukeling van Gabriel García Márquez heb ik begin jaren zeventig gelezen en niet alleen het verhaal, maar ook details ervan zijn me altijd bijgebleven. Het is het eerste en minst bekende boek van Márquez dat oorspronkelijk in 1955 als feuilleton in een dagblad verscheen. In Het verhaal van een schipbreukeling vind je al alle elementen terug die zo typerend voor Márquez zijn. Het boek is zo beeldend alsof je naar een documentaire kijkt. Zoals de scene waarin  de uitgehongerde drenkeling een meeuw op zijn vlot ziet neerstrijken. Hij weet maar al te goed dat als een matroos een meeuw ziet hij al bijna thuis is. Toch doodt hij de meeuw. Nadat hij onhandig de vogel heeft geplukt, kijkt hij ontsteld naar de warme bloederige verentroep, ruikend naar rauwe vis. Het heeft mij als schrijver geleerd hoe belangrijk zintuiglijke details zijn.

Als Beale Street kon praten van James Baldwin heb ik ook in de jaren zeventig gelezen. Het verhaal leerde me hoezeer een thuisgevoel weinig of niets met een plek te maken heeft, maar alles met relaties. In dit boek hanteert hij een knappe stijl tussen spreek- en schrijftaal in. Zijn compacte, beeldende en heldere vertelkunst is niet alleen overtuigend maar bij vlagen ook poëtisch.

De familie van Pascual Duarte van Camilo José Cela is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Toch doet Cela veel meer dan samenvoegen en rangschikken van het originele materiaal: als een chirurg snijdt hij het overbodige weg, maar houdt het verhaal in al haar finesses intact.  Bovendien heeft hij een prachtig motto: ‘Ik draag deze editie op aan mijn vijanden, die zoveel hebben bijgedragen tot mijn succes’.

In Vogelvlucht van António Lobo Antunes zit je in de gedachtewereld van een man die zijn relatie wil opbreken en zelfmoord gaat plegen. Heel mooi weet hij de alledaagse werkelijkheid te vervlechten in de continue gedachtestroom van de man. Zijn stijl sluit naadloos aan op de reflecties van de man, die van de hak op de tak springen, van verleden naar heden, zoals het geheugen nu eenmaal werkt. Het bijna hallucinerende van zijn proza strookt prachtig met de staat waarin de hoofdfiguur verkeert: als lezer kijk je met zijn blik naar zijn verleden, naar zijn beeld als een vernederd persoon, naar zijn dilemma’s, naar zijn teleurstellingen. De gedachteloosheid, het wegkijken en de afweer van zijn familie weeft hij er tussendoor.  Terloops, maar veelzeggend.

Canada van Richard Ford: ook in dit boek vind ik de gedachtewereld van de hoofdpersoon, een tiener, prachtig weergegeven. Reflectief en toch passend bij een tiener.

Vandaag Koop Ik Alle Kleuren van uitgeverij Van Gennep is nu verkrijgbaar

Het Kwintet van Alan Gratz

Foto: Wes Stitt

I find that books have very different effects on me at different times in my life. A book I list as a favorite at age 20 I might have no taste for at all by age 40. I loved Dostoyevsky's Crime and Punishment and Salinger's Franny & Zooey in college, but when I took them with me to Europe five years later, thinking to reread them and enjoy them all over again, I found that I no longer cared about Raskalnikov's moral dilemmas or Franny's religious angst. In a few short years I went from worshipping those books to not being able to finish them.

Many books have come and gone from my top five list, but those that remain meant something to me the first time I read them, and still mean something to me now.

The Long Goodbye by Raymond Chandler. I almost never reread books, but this is one I pull out every few years to read again, and I love it each and every time. L.A. private eye Philip Marlowe investigates two inter-connected cases: the disappearance and apparent suicide of an Englishman named Terry Lennox, and the disappearance of Roger Wade, an alcoholic writer with a dark past. The plot's great, but it's Chandler's prose that shines: “He was a guy who talked with commas, like a heavy novel,” Marlowe says of one character. Amazing stuff.

The Amazing Adventures of Kavalier and Clay by Michael Chabon. What can I say? Kavalier and Clay has so many things I love in one book: The Golem of Prague, Harry Houdini, stage magic, Golden Age comic books, World War II history. I read this one when I was thirty, and it immediately went into my top five list and hasn't budged. Chabon's prose is a wonder too: “In the immemorial style of young men under pressure, they decided to lie down for a while and waste time.”

Dune by Frank Herbert. The book so wonderful I could never read any of its seventeen sequels for fear they would be anything less than the transcendent experience of the first. I particularly love the idea of a space-faring religious order seeding mythology and prophecy throughout the planets of the galaxy with the express purpose of using it to their advantage later if they need it. “He who controls the spice controls the universe.”

Howl's Moving Castle by Diana Wynne Jones. Published when I was a child, but I read it as an adult, then immediately read it aloud to my daughter. I think I might even like the sequel/companion novel Castle in the Air a little bit better, but it's hard not to list the book that introduced Sophie Hatter, The Wizard Howl, and literature's greatest fire demon, Calcifer. “It is quite a risk to spank a wizard for getting hysterical about his hair.”

Master and Commander by Patrick O'Brian. I list Master and Commander because it is the first of O'Brian's masterful series of historical nautical novels featuring Captain Jack Aubrey and surgeon and secret agent Stephen Maturin, but I love each and every one of these books dearly. I read the first of these just three years ago, and I've read six more since. I'm deliberately spacing them out and savoring them, knowing that I have far more years than Aubrey-Maturin books left. (Or so I hope.) “[I]n the Navy you must always choose the lesser of two weevils.”

De Jongen Die Tien Concentratiekampen Overleefde (Prisonder B-3087) van uitgeverij Kluitman is nu verkrijgbaar

Het Kwintet van Miek Smilde

De zoon van de woordbouwer van Frank Herzen is het eerste boek dat ik las met de ogen van de schrijver die ik dertig jaar later zou worden. Een boek over de kracht van woorden en de troost die ervan kan uit gaan. Als Kleine Woord, zoon van de woordbouwer, veertien jaar is, verlaat hij Betonstad en gaat hij op zoek naar de betekenis van de letters die zijn vader hem heeft gegeven. Elke letter staat voor een essentiële levenservaring; tezamen vormen de letters de opdracht van het menselijk bestaan.

Philip en de anderen van Cees Nooteboom was het eerste boek dat benoemde wat ik zelf al van jongs af aan ervoer, namelijk dat ik deel uitmaakte van een wereld waar ik eigenlijk buiten stond. Ik las het boek als puber, ’s avonds, als ik met de bus van mijn woonplaats Arnhem naar vrienden in het naburige dorp Oosterbeek reed. Ondertussen zag ik mijzelf vaag weerspiegeld in het glas van de ramen van de bus. De vervreemding van het individu dat zich probeert te verhouden tot de ander is een thema waarover ik zelf nog eens een roman hoop te schrijven.

Het belangrijkste boek van mijn adolescentie is zonder enige twijfel De ondragelijke lichtheid van het bestaan van de Tsjechische schrijver Milan Kundera. Ik leerde via Kundera niet alleen dat taal een werkelijkheid in zichzelf is, maar ook hoezeer de vrouw iemand wordt via de ogen van een man. Ik had medelijden met Tereza, de kwetsbare geliefde van de hoofdpersoon Tomas die steeds opnieuw door hem wordt bedrogen, omdat hij op zoek blijft naar dat ene miljoenste deeltje verschil tussen vrouwen dat elk van hen op zich weer uniek maakt. Ik identificeerde mij meer met zijn minnares Sabina, vooral met haar onafhankelijke levenshouding en haar drang om te scheppen. Ik heb als kind altijd een man willen worden en door dit boek wist ik eindelijk wat het betekende om vrouw te zijn.

In het eerste jaar van mijn studie Nederlands verscheen Mystiek Lichaam van Frans Kellendonk dat een literaire rel veroorzaakte, omdat het antisemitisch zou zijn. Ik begreep niets van de ophef, maar leerde dat kunst inzet kan zijn van meningen en van belangen. Waar ik hoopte te kunnen schuilen in de schoonheid van de taal en de verbeelding, bleek ook de literatuur een bron van politiek. Misschien dat ik daarom wel, naast Nederlands, rechten ging studeren; ik moest mij leren verhouden tot wet en werkelijkheid. Gelukkig bleek Mystiek Lichaam overigens (ook) een prachtige roman waarin alle thema’s bijeenkwamen waarin ik was – en ben - geïnteresseerd; dood, familie, religie, seksualiteit en de verhouding tot de ander.

Pas jaren en vele honderden romans later trof Nachttrein naar Lissabon van de Zwitser Pascal Mercier mij op dezelfde manier als Nooteboom en Kundera dat hadden gedaan. Ik las het in één nacht uit en las het daarna nog twee keer. In de kantlijn markeerde ik het volgende citaat: “Ik verplaatste mij in zijn blik, nam die innerlijk over en nam vanuit die blik mijn spiegelbeeld in me op. Zoals ik eruit zag en de indruk die ik maakte – dacht ik – was ik nooit geweest, geen minuut in mijn hele leven. Niet op school, niet tijdens mijn studie, niet in mijn praktijk.” Het is precies de reden waarom ik al op elfjarige leeftijd schrijver wilde worden en het pas in 2013 werd. Ik moest leren kijken met de ogen van de ander om in mijn boeken te worden wie ik ben.

Gloria in Excelsis Deo van De Arbeiderspers is nu verkrijgbaar.